Maatschappelijk debat
Mijn bijdragen aan diverse media
Timmermans en Tolerantie
Laten we tolerantie nog even niet afserveren
Volgens Frans Timmermans is tolerantie vaak een excuus voor wegkijken. Maar vaak wil de ander graag met rust worden
gelaten. Tolerantie heeft zich door de eeuwen bewezen als middel om te voorkomen dat ‘uit verschillen conflicten ontstaan’. Lees mijn ingezonden brief in De Volkskrant van 12 september 2023.
Polarisatie zit in ons bloed
Nederlandse polarisatie heeft een lange geschiedenis
Essay voor Binnenlands Bestuur over de lange geschiedenis van polarisatie in Nederland. Over de lange nawerking van de17e-eeuwse Bestandstwisten over geloof en politiek. En ook over Hugo de Groot, Remonstranten en wat we daar nu mee kunnen als het gaat over polarisatie, tolerantie, social media en civil society.
Een pdf van het stuk is ook hier te vinden.
Binnenkort verschijnt: Hugo de Groot over de Nederlandse Opstand 8 november 2022
De Groots dwarse visie op de rol van godsdienst in de Opstand
De Groot presenteert de opstand als een moeizame worsteling niet alleen met de Spaanse en Katholieke tegenstanders maar ook tegen verdeeldheid, zelfzucht en godsdienstige verblinding aan de Nederlandse kant. Godsdienst wordt als motief voor de Opstand zoveel mogelijk uit het verhaal geschreven, terwijl politieke manoeuvres, in beide kampen, juist wel belicht worden. Voor meer zie hier.
Voor tolerantie in het vaccinatiedebat kunnen we leren van de godsdiensttwisten
De basis van een praktische oplossing zit al in ons maatschappelijke DNA
In het vaccinatiedebat zijn we in dezelfde situatie als de godsdienstig verdeelde maatschappij van de 17e eeuw. We kunnen te rade gaan bij hun type oplossing; geen strijd over 'de waarheid', maar heldere wetten en afspraken tussen de verschillende overtuigingen in de samenleving. Zie mijn opiniestuk in De Volkskrant van 21 oktober 2021. Het werd opnieuw geplaatst in het Nederlands Dagblad van 26 oktober 2021.
Bestuur en media voeden polarisatie
Jagen media en overheden de polarisatie onbedoeld mede aan?
Na de avondklokrellen, de verslagen ervan in de media en de reacties erop van bestuurders maken onderzoeker en adviseur gedragscommunicatie en communicatiestrategie Hanneke de Bruin en ik ons zorgen over de gevolgen voor de polarisatie in de samenleving. ‘Media en bestuurders moeten nadenken over hun rol.’ Lees het interview door Wouter Boonstra in Binnenlands Bestuur hier.
Lockdownrellen en Polarisatie: wat is de les?
De media moeten hun eigen rol onder de loep nemen
De avondklok leidde eerst tot rellen en nu tot juridisch gesteggel. En de media doen daar vanzelfsprekend verslag van. Het is de vraag of zo de sociale samenhang of juist de tegenstellingen worden vergroot. En wat kunnen de media hieruit leren? Samen met Hanneke de Bruin schreef ik een opiniestuk in het Brabants Dagblad.
Polarisatie versus Vrijheid van Meningsuiting
De oproep van Frits Huffnagel (maart 2020)
Het is onwaar dat we de vrijheid van meningsuiting bevorderen door onwelgevallige personen of groepen te beledigen, zoals sommige opiniemakers en cartoonisten, maar ook politici sinds de eeuwwisseling lijken te denken. Integendeel: waar polarisatie toeneemt, komt vroeg of laat de vrijheid van meningsuiting onder druk te staan, betoog ik in een stuk dat hier voor het eerst verschijnt.
Caroline Fourest en de laicité: Gewapende woorden?
Opkomen voor de laicité is geen controversieel standpunt
Het stand punt van de journaliste Caroline Fourest is veel genuanceerder dan haar introductie als controversieel schrijfster doet vermoeden. Het is wel cruciaal dat een overheid die de laicité voorstaat, zich aan haar eigen principes houdt, betoog ik in een reactie die hier te vinden is.
De moord op Samuel Paty is een test
Respect voor de wet is cruciaal in tijden van spanningen
Na de moord op de Franse docent Samuel Paty is het zaak dat alle partijen, in de eerste plaats de overheid, conform de wet blijven handelen. Geen heksenjacht of eigenrichting tegen bepaalde groepen, betoog ik in een opiniestuk in Trouw.
Masterpiece Cakeshop en de Weigerambtenaar
Het principiële gelijk hoeft niet op ieder punt te worden uitgevochten
De Washington Post berichtte opnieuw over de zaak van de banketbakker in Colorado die weigert gelegenheidstaarten te bakken voor homo’s en transgenders. De inmiddels fameuze kwestie betreft een fundamenteel conflict van rechten in een vrije samenleving. Ik schreef er een opiniestuk over op Vrij Links.
Islamitisch lesboek geeft reden tot waakzaamheid
Seksuele voorlichting op de islamitische basisschool
Tussen tolerantie van religies en tolerantie van homosexualiteit bestaat een spanning. Hebben we hier twee toleranties die elkaar in principe uitsluiten? Of tolereren we intolerantie? En als we dat niet doen, wie is dan intolerant, een geloof dat homosexualiteit niet tolereert of een samenleving die dat geloof niet tolereert? Op de onderwijsblog van NRC verscheen hierover een opiniestuk van mijn hand (ook hier te downloaden)
Niet God, maar de mens is de motor van het moraal
Onderscheid tussen goed en kwaad vereist geen godsdienst
Voor veel gelovigen is godsdienst de enige basis voor moreel gedrag in mensen: zonder de dreiging van een straf van boven, tijdens of na dit leven, zou de mens slechts tot egoïstisch en immoreel gedrag geneigd zijn. Een korte blik op de geschiedenis van het Westen laat echter zien dat deze visie in strijd is met de feiten; lees mijn betoog op Vrij Links.
Cultuurrelativisme en de Westerse Zending
De Westerse 'missie' is zonder dialoog gedoemd te mislukken.
Onlangs berichtten de media over de recente vergadering van de Commission on the Status of Women van de Verenigde Naties, waar een krachtige poging van conservatieve krachten om de uitbouw van vrouwenrechten te beknotten, werd weggestemd. Deze gebeurtenis laat de wrijving zien tussen een op westerse principes gebaseerde progressieve agenda en de tegenkrachten die deze ontmoet.
Toleration in the Dutch Republic? Johannes Wtenbogaert and the Remonstrant minority
The reality of toleration in the 1620s
Where polarisation rises, freedom of thought and expression suffer. Wtenbogaert's and the Remonstrants' experiences of persecution in the Dutch Republic in the 1620s remind us that defending the freedom of expression is incompatible with driving up polarisation in society, as I argue on the Leiden Special Collections Blog.
Afbraak Geesteswetenschappen
Geesteswetenschappen zijn een basis van sociale vooruitgang
De overheveling van geld naar technische studies pakt rampzalig uit voor de geesteswetenschappen. Terwijl die in de moderne tijd juist van cruciaal belang zijn, zoals door mij betoogd in het NRC.nl Onderwijsblog (of download hier).
Opinie: Hugo de Groot was niet fout
Rechtsgeleerde keurde slavernij wel degelijk af
Hugo de Groot zou slavernij hebben 'vergoelijkt', betoogden twee Leidse historici in Mare. Maar dat deed De Groot helemaal niet. Bovendien heeft het weinig zin een geleerde uit de 17e eeuw naar huidige maatstaven te veroordelen. Het terugprojecteren van morele oordelen uit het heden op het verleden is riskant en kan tot onzinnige veroordelingen en onwetenschappelijke conclusies leiden, aldus mijn tegenspraak in MARE.
Opinie: Lang leve de waarheid
Pleidooi voor de vergeten deugd van de bezonnenheid
In tijden van polarisatie en fake news is het overeind houden van instanties met 'waarheid' als opdracht een zaak van het allerhoogste belang. Wetenschappelijk onderzoek vervult samen met de journalistiek een cruciale rol in het maatschappelijke debat, namelijk het leveren van betrouwbare kennis. MARE.
Boerkaverbod
Oproepen tot burgerhandhaving was geen goed idee
Het Algemeen Dagblad riep kritiek over zich af door bij een artikel over het boerkaverbod dat op 1 augustus 2019 ingaat, expliciet onder de aandacht te brengen dat “Net als de medewerkers in het openbaar vervoer en in ziekenhuizen en scholen mag u een boerka-drager aanspreken". Mijn commentaar staat op Nieuw Wij.
Democratie: tweegevecht of groepsgesprek
Vertegenwoordiging of 'meeste stemmen gelden' ?
Democratieën in het Westen, vooral die in het VK en de VS, kampen met diepe een interne verdeeldheid. Hierbij spelen twee verschillende opvattingen meespelen over wat democratie in essentie betekent, volgens mijn analyse op Vrij Links.
Geboortekaartje uit 1581 is nog steeds actueel
Goed bestuur werd wettelijke plicht van regeringen
In ziin inhuldigingstoespraak verwees Willem-Alexander naar het Plakkaat van Verlatinge uit 1581. Hierin werd werd (voor het eerst) de morele plicht van een vorst tot behoorlijk bestuur tot een juridische plicht omgeformuleerd. Korte overweging van mij in Trouw van 2 mei 2013
Al sinds de 16e eeuw gedoogt goede overheid
Gedogen hoort al eeuwen bij de Nederlanden
De basis voor het concept van 'gedoogbeleid' werd gelegd door politieke denkers zoals Justus Lipsius uit de 16e eeuw, die 'reason of state' omvormden tot een bruikbaar idee voor het algemene politieke debat. Zie mijn opiniestuk in Trouw uit 2002.
Tolerantie
Wat is het niet ?
Zeggen wat je wilt
Debat vraagt om fatsoen
Vrijheid van meningsuiting is geen recht om tegen iedereen te roepen wat je maar wilt. Ook mèt vrijheid van meningsuiting gelden alle regels van sociaal fatsoen.
Omarmen en bevorderen
Tolereren is: dulden, gedogen
Groepen geven elkaar wederzijds de ruimte voor gedrag dat een van die groepen eigenlijk afkeurt. En alleen zolang de wet niet overtreden wordt.
Polariseren
Polarisatie ondermijnt de verdraagzaamheid
Waar polarisatie toeneemt, komen steevast de verdraagzaamheid en vrijheid van meningsuiting onder druk te staan.
Lekker makkelijk
Meningsverschil kan pijn doen
Tolerantie is niet een soort simpel recept om altijd het goede te doen. Tolerantie betekent permanent debat en soms pijnlijke keuzes.
Onderzoek
Beknopt overzicht van mijn onderzoek
Johannes Wtenbogaert
Doorzetter ondanks vervolgingen
In de Nederlandse Republiek in de 17e eeuw was --onder voorwaarden-- ruimte voor vele godsdiensten. Althans, dat is het beeld. In de praktijk stonden sommige kerkgenootschappen toch onder druk door publieke afkeuring en soms maatregelen van stadsbesturen. Een van die groepen was de Remonstrantse kerk. De grondlegger van deze kerk, Johannes Wtenbogaert (1557-1644) beschrijft in zijn brieven en dagboeken onder meer deze vervolgingen. Ik werk aan een nieuwe uitgave van Wtenbogaerts dagboeken, die in Leiden en Rotterdam bewaard worden. Lees hier meer over dit project
Hugo de Groot
Wonderkind, jurist en pragmaticus
Behalve een wereldberoemde jurist was Hugo de Groot (1583-1645) een soort woordvoerder van de regering van het gewest Holland. In die rol schreef hij ook over de Nederlandse Opstand, waaruit de Statenregering was voortgekomen. Een centraal thema in dit werk is de relatie tussen kerk en staat, of godsdienst en politiek. De Groot probeert de invloed van kerken op de politiek terug te dringen om ruimte te maken voor sociale verdraagzaamheid en een effectieve politieke praktijk. Ik vertaalde de tekst in het Nederlands en schreef een uitvoerig nawoord.
Dit onderzoeksproject gaat over de relatie tussen De Groots geschiedenis van de Opstand en de politieke context van zijn eigen tijd, en was gefinancieerd met een VENI-subsidie van NWO. Mijn vertaling van een deel van De Groots tekst verscheen als Kroniek van de Nederlandse oorlog bij VanTilt. Een recensie door Sander van Walsum in de Volkskrant staat hier.
Justus Lipsius
Politieke uitlegger van de klassieken
De zeer geleerde Joost Lips uit Leuven (1547-1606) was hoogleraar in Leiden en schreef een handboek voor effectief koningsgezag. Hij durfde de omstreden auteurs Machiavelli en Tacitus als uitgangspunt te nemen voor (onder meer) een pleidooi voor het loskoppelen van godsdienst en politiek. Godsdienstbeleid zou afhankelijk moeten zijn van wat haalbaar is in de omstandigheden, een radicale stellingname in zijn tijd. Lipsius pleitte ook voor vrijheid van geweten.
Ik heb een uitgave met vertaling en inleiding gemaakt van Lipsius' politieke hoofdwerk, de Politica uit 1589, waarvan een samenvatting hier te vinden is.
Tacitus
Nuchtere analyticus van het menselijk tekort
De Romeinse geschiedschrijver Cornelius Tacitus (ca. 55-115 n. Chr.) schreef over het in zijn ogen falende politieke systeem in Rome onder de keizers van de eerste eeuw. Lezers in de 16e en 17e eeuw zagen in zijn realistische analyse een beginpunt om de politiek van hun tijd te hervormen, zodat deze de echte belangen van burgers en onderdanen beter zou dienen en vrede, veiligheid en welvaart beter zou bevorderen. Het doel van dit project is een geschiedenis te maken van de omgang met Tacitus' werken in Europa in (vooral) de 16e en 17e eeuw (het 'Tacitisme' ). Voor meer over dit project kijkt u hier; of hier voor wat meer over Tacitus.
Bio
Dr. Jan Waszink
Classicus| Onderzoeker vroegmoderne tijd | Auteur
In 1994 ben ik afgestudeerd aan de Universiteit Leiden (Klassieke Talen) en ben momenteel verbonden aan het Scaliger Instituut van de Universiteit Leiden en de afdeling Geschiedenis van de Vrije Universiteit Amsterdam. Ik ben in 2002 gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam op het politieke denken van Justus Lipsius (1547-1606).
In de jaren daarna heb ik me gericht op het geschiedkundige werk van Hugo de Groot en de modernisering van het politieke denken vanaf het begin van de 17e eeuw, waarin thema's centraal staan die ook nu weer het maatschappelijk debat bepalen, zoals secularisering, de verhouding tussen godsdienst en politiek, verdraagzaamheid, vrijheid van meningsuiting, de omgang tussen verschillende godsdiensten en culturen, en de rol van wetenschappelijke kennis in het politieke en maatschappelijke debat. In december 2020 start een nieuw meerjarig onderzoeksproject naar de rol rol van de geschiedschrijver Tacitus in de vroege geschiedenis van de secularisering van het politieke en sociale denken in Europa. Dit project is gebaseerd in het Historisch Instituut van de Academie van Wetenschappen in Warschau.
Ik schrijf regelmatig voor diverse kranten en websites.
